Johannes Vermeer: Mysterieuze kunstenaar

6 februari 2024

Johannes Vermeer kreeg de bijnaam ‘Sfinx van Delft’, omdat er maar weinig bekend is over zijn leven. Een sfinx is een mythisch wezen dat in verschillende mythologieën voorkomt. In de Griekse versie bewaakt de sfinx een Griekse stad. Iedereen die naar binnen wil moet een raadsel oplossen en staat daardoor letterlijk voor een raadsel. Veel kunstcritici staan nog steeds voor meerdere raadsels wat Vermeers leven betreft. Wij zetten een aantal van deze raadsels voor je op een rijtje.

Christus in het huis van Martha en Maria, Johannes Vermeer, ca. 1655. National Gallery of Scotland, Edinburgh

Leermeester

Het is nooit bekend geworden bij wie Johannes Vermeer in de leer ging. Experts denken dat Abraham Bloemaert en Hendrick ten Brugghen wellicht leermeesters van Vermeer zijn geweest, alleen is hier nog geen bewijs voor gevonden. In zijn beginfase als kunstenaar lijkt Vermeer geïnspireerd te zijn door Utrechtse Caravaggisten. Deze kunstenaars schilderden grote, Bijbelse historiestukken met een bijzonder licht-donker contrast genaamd clair-obscur. Dit is terug te zien in Vermeers schilderij Christus in het huis van Martha en Maria. Veel schilders uit deze tijd gingen overigens ook op kunstreis naar Italië, wat destijds hét land van de kunst was. Het is niet bekend of Vermeer dit ook heeft gedaan.

Oeuvre

Daarnaast is Vermeers kleine oeuvre merkwaardig. Geschat wordt dat Vermeer rond de 40 à 50 schilderijen heeft gemaakt, wat vrij weinig is vergeleken met andere meesterschilders van die tijd. Rembrandt heeft bijvoorbeeld rond de 300 schilderijen gemaakt en Frans Hals ongeveer 200. Wel hebben kunstcritici geconstateerd dat zes werken van Vermeer nog vermist worden. Uit beschrijvingen blijkt dat een van deze schilderijen zeer waarschijnlijk een Tweede Straatje is, ofwel nog een stadsgezicht van Delft. Het kleine aantal van Vermeer liet veel mensen denken dat hij alleen werkte, zonder hulp van leerlingen of medewerkers. Daarnaast schilderde Vermeer vrijwel altijd direct op het doek en maakte hij maar zelden schetsen ter voorbereiding.

Persoonlijk leven

Er is weinig bekend over Vermeers persoonlijke leven. We weten dat de schilder op 31 oktober 1632 gedoopt is, maar zijn werkelijke geboortedatum blijft onbekend. Verder is ook de doodsoorzaak van Vermeer niet bekend. Op 16 december 1675 werd de kunstenaar begraven. Gedacht wordt dat het Rampjaar in 1672 te grote financiële gevolgen voor Vermeer en zijn familie had, wat uiteindelijk te veel werd voor de schilder.

 

Schildertechniek

Tot slot speculeren veel kunstexperts over de schildertechniek van Vermeer. Velen denken dat Vermeer gebruikmaakte van een camera obscura. Dit is een donkere kamer of doos, met één lichtpunt. Hierdoor ontstaat een bepaalde lichtinval en perspectief. Dit maakt het makkelijker voor schilders om te bepalen op welk punt zij de focus in het schilderij willen leggen. Gedacht wordt dat ook Johannes Vermeer hier gebruik van maakte. Zo is de achtergrond in veel van Vermeers schilderijen hetzelfde, evenals de lichtval. Deze is vaak afkomstig vanaf de linkerkant, zo ook op het schilderij Het Melkmeisje. Dit heeft experts laten denken dat Vermeer telkens dezelfde ruimte gebruikte, wat vervolgens leidde tot speculaties over een camera obscura.

Een andere techniek waarvan men denkt dat Vermeer deze gebruikte, is het werken met een touwtje. In maar liefst zeventien van de 36 schilderijen die we nog van Vermeer hebben, zit een gaatje. Onderzoekers hebben bij deze schilderijen een touwtje langs alle perspectieflijnen gelegd, die vervolgens allemaal terugkwamen bij het gaatje. Hierdoor zijn de meningen verdeeld onder kunstcritici of Vermeer gebruikmaakte van deze techniek, of van een camera obscura.

Het Melkmeisje, Johannes Vermeer, ca. 1660. Rijksmuseum, Amsterdam

Royal Delft en Vermeer zijn nauw verbonden. Wist je bijvoorbeeld dat Johannes Vermeer en de eigenaren van De Koninklijke Porceleyne Fles op dezelfde St. Lucas Gilde hebben gezeten? Ontdek nog meer over Vermeer en Royal Delft tijdens een bezoek aan Royal Delft Museum!

Vermeer en Royal Delft  

Boek je ticket